Osoby, które dopiero zaczynają przygodę z robieniem zdjęć, często nie wiedzą, czym dokładnie jest przysłona w aparacie fotograficznym i jak efektywnie ją wykorzystać. Poznanie podstawowych parametrów sprzętu i zasad związanych z ich ustawieniem poszerza możliwości fotografa. Dzięki temu nie musi on robić zdjęć w trybie automatycznym. Może wybrać z powodzeniem tryb manualny i w ten sposób zwiększyć swoje umiejętności i możliwości w danej chwili.
Co to jest przysłona?
Przysłona w aparacie odpowiada za regulację ilości światła, która pada na światłoczuły element. To otwór w obiektywie, którego wielkość można regulować i w ten sposób kontrolować to, jak doświetlone jest dane zdjęcie. Wartość przysłony określona jest zazwyczaj w ten sposób f/1,4; f/2; f/3,5 i tak dalej. Im wyższa wartość f tym przymknięcie przysłony większe. Tym samym do aparatu trafia mniej światła. Z kolei mała przysłona oznacza większy otwór i przepuszczenie większej ilości światła. Przysłona w obiektywie jest dokładnie oznaczona. Na obudowie zapisana jest minimalna wartość tego parametru. Im jest ona mniejsza, tym obiektyw jest jaśniejszy. Tym samym korzystając z niego, można bardziej rozmyć tło, a efekt ten przydaje się szczególnie podczas robienia zdjęć makro czy portretów.
Część osób zastanawia się też, czy mówi się przysłona czy przesłona. Niekiedy te pojęcia w mowie potocznej używane są zamiennie. Sprawdzając słowniki języka polskiego, można dowiedzieć się, że obie formy są poprawne. Niemniej jednak w użyciu specjalistycznym, czyli np. wtedy, kiedy mówi się o konkretnych urządzeniach, słowo przysłona odnosi się do elementu stosowanego w sprzętach optycznych do regulacji ilości światła, natomiast przesłona jest elementem uszczelniającym zapory wodnej. W kontekście, w jakim rozmawiamy, należy więc używać słowa przysłona.
Przysłona, a głębia ostrości
Osoby, które dopiero zainteresowały się tematem robienia zdjęć, bardzo często nie wiedzą, czym dokładnie jest przysłona aparatu i jak korzystać z niej w praktyce. Odpowiednia regulacja tego parametru ma ogromny wpływ na to, jak będzie wyglądało zdjęcie. Oczywiście na początku można fotografować w trybie automatycznym, ale kupując bardziej zaawansowany sprzęt, warto wiedzieć, jak obsługiwać go w trybie manualnym. Niska przysłona pozwala uzyskać efekt małej głębi ostrości. Tym samym na zdjęciu jakiś obiekt, główny punkt będzie ostry, a pozostałe elementy rozmyte. Z takiej fotografii można łatwo wyczytać, co jest najważniejsze i na czym należy skupić swoją uwagę. Mała głębia ostrości jest charakterystyczna dla zdjęć typu makro i portretów.
Przysłona obiektywu ustawiona na wysoką wartość np. f/22 sprawdza się dobrze do robienia zdjęć krajobrazów i architektury. Na takim zdjęciu każdy element kadru jest idealnie czytelny. Wartość przysłony, ale nie tylko, wpływa bezpośrednio na głębię ostrości. Zasada jest prosta, im większa przysłona, tym większa głębia ostrości. Zmniejszając wartość tego parametru, musimy liczyć się z tym, że ostrość zarówno przed, jak i za głównym obiektem będzie ograniczona.
Bezlusterkowiec czy lustrzanka to aparaty dające możliwość ustawiania wielu parametrów i tym samym rozwoju w fotografii. Wiele osób uczy się robić zdjęcia tylko poprzez praktykę, jednak wiedza teoretyczna również ma sporą wartość. Warto pamiętać, że na głębię ostrości wpływa też długość ogniskowej obiektywu. Im jest dłuższa, tym mniejsza głębia ostrości. Kolejnym ważnym czynnikiem jest odległość od obiektu. Im bliżej on jest, tym głębia ostrości jest mniejsza.
Czym jest trójkąt ekspozycji?
Na jakość fotografii wpływa nie tylko to, jakim sprzętem robimy zdjęcia, ale przede wszystkim to, jakie parametry wybierzemy. Wśród najważniejszych jest czas naświetlania, ISO i przysłona. Fotografia będzie wyglądać profesjonalnie, jeśli dobrze zadbamy o ustawienia. Te trzy wymienione parametry nazywane są właśnie trójkątem ekspozycji i wpływają bezpośrednio na to, czy zdjęcie jest wyraźne, jak bardzo jest zaszumione i jaką ma głębię ostrości. Znajomość trójkąta ekspozycji jest niezbędna do tego, aby świadomie korzystać ze swojego sprzętu i się rozwijać.
W każdym obiektywie określona jest minimalna i maksymalna wartość przysłony, niektóre z nich mają stałą wartość. Na obiektywach typu zoom często można znaleźć dwa oznaczenia, przykładowo f/4-5,6. Co to oznacza? Można z tego wyczytać, że przy najmniejszej ogniskowej minimalna wartość przysłony to f/4, a przy najdłużej – f/5,6. Doświadczeni fotografowie i znawcy tematu wskazują, że aby zrozumieć zasady działania ekspozycji, trzeba nauczyć się, jakie są kolejne wartości przysłony (co ile się zwiększa). Zwiększenie jednej tzw. działki sprawia, że przysłona wpuszcza na matrycę o połowę mniej światła.
Istotnym dla fotografa parametrem jest też czas naświetlania, który określa długość naświetlania matrycy. W aparatach do wybrania jest różny czas naświetlania i przyjmuje się ogólnie, że każdy kolejny jest o połowę krótszy. Jakie znaczenie dla zdjęcia ma czas naświetlania? To od tego parametru zależy, czy fotografowany obiekt będzie poruszony czy też nie. Zasada jest taka, że czas naświetlania nie powinien być dłuższy niż odwrotność ogniskowej, aby zdjęcie nie było poruszone. Ustawiając ogniskową na 50 mm, czas naświetlania musi wynosić 1/50 lub być krótszy. Nie trzeba mocno skupiać się na czasie naświetlania, jeśli fotografuje się przy użyciu statywu. Zazwyczaj każde zdjęcie będzie wyglądało dostatecznie dobrze. Inną kwestią jest fotografowanie obiektów pozostających w ruchu. Jeśli czas naświetlania będzie długi, za zdjęciu widać będzie ruch. Czasami efekt ten jest pożądany, ale nie zawsze. Jeśli chcemy, aby poruszający się obiekt był idealnie wyraźny, powinniśmy ustawić krótszy czas naświetlania. Wpisując w wyszukiwarkę frazę ‘przysłona a czas naświetlania tabela’, można znaleźć wiele grafik, na których obrazowo pokazane są zależności pomiędzy tymi dwoma parametrami.
Ostatnim ważnym zagadnieniem jest czułość ISO. W aparatach cyfrowych to matryca jest materiałem światłoczułym i ma ona czułość fabryczną. Udało się jednak znaleźć rozwiązanie podobne do tego stosowanego w filmach. Kiedy ISO zmienia się z wartości 100 na większą, rejestrowany przez matrycę sygnał jest wzmacniany cyfrowo. Im większą czułość ISO się ustawi, tym można wybrać wyższe wartości przysłony i krótszy czas naświetlania. Regulując ten parametr, należy jednak pamiętać, że im wyższy on będzie, tym na zdjęciu pojawi się więcej szumów.
Priorytet przysłony – co to jest i jak działa?
W aparatach mamy różne tryby pracy, które można wybrać w zależności od potrzeb i poziomu zaawansowania. Na początku wiele osób korzysta z trybu automatycznego, który pozwala szybko robić zdjęcia, bez zastanawiania się, jakie ustawienia wybrać. Jeśli już inwestujemy w dobrej jakości sprzęt, warto świadomie wykorzystywać jego możliwości. Jednym z wartych uwagi programów jest priorytet przysłony określony jako A lub Av (od angielskiego słowa Aperture oznaczającego przysłonę). To tryb półautomatyczny, który sam dobiera odpowiedni czas otwarcia migawki w zależności od ustawionej wartości przysłony. W aparatach dostępne są też inne programy m.in. priorytet migawki, który jest przeciwieństwem wspomnianego wcześniej trybu. To do ustawionego czasu naświetlania automatycznie dobierana jest odpowiednia wartość przysłony. Największe doświadczenie można zdobyć, korzystając z trybu ręcznego. Na samym początku przygody z fotografią jego obsługa wydaje się bardzo skomplikowana, ale znając trójkąt ekspozycji i występujące między nimi zależności można łatwo nauczyć się, jak w pełni samodzielnie obsługiwać aparat i robić dobrej jakości zdjęcia niezależnie od panujących w danej chwili warunków.
Podsumowanie
Oto kilka słów w ramach podsumowania, które, mamy nadzieję, okażą się pomocne dla początkujących fotografów i pozwolą im lepiej poznać swój sprzęt. Należy pamiętać, że zwiększając wartość przysłony, głębia ostrości staje się większa. Z kolei zmniejszając ten parametr, możemy uzyskać efekt rozmytego tła. Im dłuższy czas naświetlania, tym większe ryzyko, że zdjęcie wyjdzie poruszone. Krótszy czas naświetlania pozwala uzyskać efekt idealnie ostrego obiektu. Wartość ISO również ma ogromne znaczenie. Im jest ona niższa, tym zdjęcie ma ładniejsze kolory i widać na nim więcej detali. Czasami, w trudnych warunkach oświetleniowych, zwiększa się wartość tego parametru, jednak zdjęcia wychodzą bardziej lub mniej zaszumione i mają mniej intensywne barwy.
Jak zrobić portret z rozmytym tłem? Należy ustawić najmniejszą wartość przysłony, a jeśli zdjęcie okaże się za jasne, możemy z powodzeniem zmniejszyć czas naświetlania albo wartość ISO. Wtedy wyregulujemy jasność i uzyskamy efekt, na jakim nam zależy. Jak fotografować ruchome obiekty? Jeśli nie chcemy rozmyć np. sylwetki sportowca, powinniśmy wybrać krótki czas naświetlania. Może on jednak spowodować, że zdjęcie wyjdzie ciemne, wtedy należy bardziej otworzyć przysłonę albo zwiększyć czułość ISO. Warto zapamiętać też to, że regulacja ISO, a dokładnie zwiększanie jego wartości, powinno być praktyką, którą wykorzystujemy możliwie najrzadziej. Wszystko z uwagi na to, o czym już wspominaliśmy, czyli ryzyko widocznego zaszumienia zdjęcia.
Robiąc zdjęcia portretowe, warto ustawić przysłonę na możliwie najmniejsze wartości. Dobre efekty można uzyskać już na poziomie f/4 lub mniejszym. Na rynku dostępne są wysokiej jakości obiektywy z f/1,4, ale zazwyczaj są one bardzo drogie i wybierane raczej przez profesjonalistów. Zdjęcia krajobrazów należy wykonywać przy prawie zamkniętej migawce. Przysłona powinna być ustawiona np. na f/11 czy f/13.